Serat Tripama Tembang Dandhanggula (Syair dan Terjemahannya)
![]() |
Paugeran Tembang Macapat
Guru Lagu: tibaning swara saben sagatra (10 Pada)
Guru Wilangan: cacahing wanda saben sagatra (10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7)
Guru Gatra: cacahing gatra saben sapada (i, a, e, u, i, a , u, a, i, a)
(10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a)
Serat Tripama
Serat Tripama minangka karya sastra awujud tembang Dhandhanggula kang cacahe ana 7 pada. Serat Tripama mijil ing jaman Mangkunegaran, dianggit dening Kanjeng Gusti Pangeran Adiati Arya (K.G.P.A.A.) Mangkunegara IV ing Surakarta. Serat Tripama ditulis watara taun 1860an kanthi ancas didadekna panutan lan sumber inspirasi kang dijupuk kanggo patuladhan ora mung kanggo prajurit, nanging uga kanggo pangarsa/ pemimpin, lan masyarakat supaya bisa ngleksanakake tugase dhewek-dhewek kanthi bener lan pener.
Serat Tripama (tiga suri tauladan) dumadi saka 7 pada tembang Dhandhanggula kang rinciane yaiku:
- Bait/ pada 1 lan 2 nyritakake Patih Suwanda
- Bait/ pada 3 lan 4 nyritakake Kumbakarna
- Bait/ pada 5 lan 6 nyritakake Adipati Karna
- Bait/ pada 7 minangka dudutan utawa kesimpulan
Tembang Dandhanggula
Dhandhanggula yaiku salah sijine metrum kang nduweni watak luwes, gumbira, endhah mahyakaken tresna, sedhih nandhang tresna, mbuka sekar/ srat, mahyaaken kahanan menapa kemawon cocok. Dhandhanggula ugo nggambaraké uripé wong kang lagi seneng-senengé, apa kang digayuh bisa kasembadan. Kelakon duwé sisihan / kulawarga, duwé anak, urip cukup kanggo sak kulawarga. Mula kuwi wong kang lagi bungah/bombong atine, bisa diarani lagu ndandanggula.
Dhandhanggula iku salah sijine tembang macapat kang isine pengarepan utawa pengajap kang becik. Dhandhang iku pengarep-arep. Mula saka kuwi, tembang kang nganggo metrum Dhandhanggula uga nduwe isi kang legi kaya dene gula. Akeh pitutur kuna kang nganggo jenis iki.
Ana uga kang nyoba othak-athik gathuk karo sawijining raja ing jaman Kadiri, Dhandhanggendhis. Seka othak-athik iki banjur kinira yen tembang iki digawe nalika jaman Kadhiri. Gendhis uga nduwe arti gula
Serat Tripama (Dhandhanggula)
Yogyanira kang para prajurit Lamun bisa sami anuladha Kadya nguni caritane Andelira sang prabu Sasrabau ing Maespati Aran Patih Suwanda Lalabuhanipun Kag ginelung tri prakara Guna kaya purun den antepi Nuhoni trah utama
|
Seyogyanya para prajurit Bila dapat semuanya meniru Seperti masa dahulu (tentang) andalan sang prabu Sasrabau di Maespati Bernama Patih Suwanda Jasa-jasanya Yang dipadukan dalam tiga hal Pandai, mampu dan berani (itulah) yang ditekuninya Menepati sifat keturunan (orang) utama
|
Lire lalabuhan tri prakawis Guna bisa saniskareng karya Binudi dadi unggule Kaya sayektinipun Duk bantu prang Manggada nagri Amboyong putri dhomas Katur ratunipun Purunne sampun tetela Aprang randhing lan ditya Ngalengka aji Suwanda mati ngrana
|
Arti jasa bakti yang tiga macam itu Pandai mampu di dalam segala pekerjaan Diusahakan memenangkannya Seperti kenyataannya Waktu membantu perang negeri Manggada Memboyong delapan ratus orang putri Dipersembahkan kepada rajanya (tentang) keberaniannya sudahlah jelas Perang tandhing melawan raja raksasa Ngalengka (Patih) Suwanda mati dalam perang
|
Wonten malih tuladhan prayogi, |
(Ana maneh conto sing prayoga (becik) yaiku satriya
agung ing negara Ngalengka sing asmane Kumbakarna. Sanadyan wujude buta,
parandene kepengin nggayuh kautaman. Nalika wiwit perang Ngalengka dheweke
nduwe atur marang ingkang raka supaya Ngalengka tetep slamet (raharja).
Dasamuka ora nggugu guneme Kumbakarna, jalaran mung mungsuh bala kethek. |
Kumbakarna kinen mangsah jurit, |
(Kumbakarna didhawuhi maju perang, ora mbantah
jalaran nglungguhi (netepi) watak satriyane. Tekade ora gelem, mung mikir
labuh negara, lan ngelingi bapak ibune sarta leluhure, sing wis mukti ana ing
Ngalengka, saiki arep dirusak bala kethek. Luwih becik gugur ing paprangan. |
Yogya malih kinarya palupi, |
(Ana maneh sing kena digawe patuladhan yaiku R.
Suryaputra ratu ing negara Ngawangga. Karo Pandhawa isih sadulur seje bapa
tunggal ibu. R. Suryaputra suwita marang Prabu Kurupati ing negara Ngastina.
Didadekake manggalaning (panglima ) prajurit Ngastina nalika ing perang
Bratayuda. |
Minungsuhken kadange pribadi, |
(Dimungsuhake karo sedulure dhewe, yaiku R. Arjuna
(Dananjaya). Prabu Karna seneng banget atine jalaran oelh dalan kanggo males
kabecikane Prabu Duryudana. Mulane banget anggone ngetog kasudiran (kekendelan).
Wusanane Karna gugur kena panah. Kondhang minangka prajurit kang utama) |
Katri mangka sudarsaneng Jawi, |
Conto telu-telune mau minangka patuladhan tanah
Jawa. Becik (pantes) yen sakabehe para perwira nuladha sakadare (sakuwasane).
Aja nganti mbuwang conto, jalaran yen tibaning apes dadi ina. Sanadyan tekade
buta, ora beda kalawan titah liya, nggolek kautaman.) |
Makna filosofi kang kakandhut saka Serat Tripama Dhandhanggula yaiku:
- Serat Tripama ngemot konsep bela negara kang kaprinci ing syaire.
- Ajaran bab katresnan kanggo mbela bangsa lan negara.
- Kepentingan bangsa lan negara kudu diutamakake ing sandhuwure kepentingan pribadi.
Tegese tembung :
- yogyanira = becike, sebaiknya.
- prajurit = bala, tantra, saradhadhu, bala koswa, tentara.
- kadya = lir, pindha, kaya, seperti.
- nguni = jaman biyen, dahulu kala.
- andelira = andel-andele , andalan.
- lelabuhanipun = jasane, jasa.
- ginelung = diringkes, dipadukan.
- guna = kapinteran, kepandaian.
- kaya = bandha donya, kekayaan.
- purun = wani, gelem, keberanian.
- nuhoni = netepi, menepati.
- trah = turun, tedhak, keturunan
- utama = becik, apik, terbaik.
- lir = kaya, teges, makna, arti.
- saneskareng = saneskara + ing = samubarang, sakabehe, sembarang.
- karya = gawe, kardi, pekerjaan.
- binudi = budi + in = diupayakake, diusahakan.
- sayekti = sayektos, temene, sesungguhnya.
- duk = nalika, ketika.
- dhomas = 800. samas = 400.
- tetela = cetha, terang, jelas.
- aprang tandhing = perang ijen lawan ijen, perang satu lawan satu.
- ditya = buta, raseksa, diyu, wil, danawa, raksasa.
- ngrana = ing paprangan, palagan, pabaratan, medan perang.
- suprandene = parandene, sanajan mangkono, walaupun demikian.
- darbe = duwe, mempunyai.
- raka = kakang, kakak.
- raharja = slamet, wilujeng, rahayu, rahajeng, selamat, sejahtera.
- demung = dene mung , jalaran mung, hanya karena.
- wanara = kethek, kapi, rewanda, kera.
- kinen = ken + in = dikongkon, diutus, diperintah.
- mangsah jurit = maju perang, menuju ke medan laga.
- sira = dheweke, piyambakipun, panjenenganipun, dia.
- lenggana = nolak, mbantah, menolak.
- datan = tan, ora, tidak.
- labuh = berjuang.
- yayah rena = bapak ibu, ayah dan ibu.
- myang = lan, dan
- arsa = arep, ayun, apti, akan.
- punagi = sumpah.
- palupi = conto, sudarsana, tuladha, contoh.
- narpati = ratu, raja, katong, narapati, naradipati, narendra, raja.
- kadang = sedulur, saudara.
- suwita = ngabdi, menghamba.
- kinarya = karya + in = digawe, dipakai.
- agul-agul = andel-andel, andalan.
- manggala = panglima
- senapati = pangedhene prajurit, pemimpin perang, panglima perang.
- manahe = atine, hatinya.
- pikantuk = oleh, mendapat.
- marmanta = marma + anta = sebabe, sebabnya.
- kasudiran = kekendelan, kasekten, kesaktian.
- jinemparing = jemparing + in = dipanah.
- sumbaga = kondhang, kaloka, kajanapriya, terkenal.
- wirotama = wira + utama = prajurit pinunjul, prajurit yang hebat.
- katri = katelu, ketiga.
- sudarsaneng = sudarsana + ing = conto.
- amirita = nirua, ikutilah.
- kongsi = nganti, sampai.
- dumadi = titah, makhluk.
- marsudi = ngupaya, nggoleki, berusaha.
- kotaman = ka+ utama+ an = keutamaan.
2 comments
Salam Sastra.