Adat Jawa Mantu

Palakrami inggih menika sawijining reraken upacara ingkang dipunlampahi antawisipun priya lan wanita kangge nglalalaken sedaya tumindak ingkang magepokan kaliyang pagesangan salak rabi kangge mujudaken sawijining bale sorah. Kangge nglampahi palakrami, tiyang Jawi mesthi pados dinten ingkang sae, pramila kedah dipunsuwunaken pirembagan saking para winasis petungan dinten adhedhasar pathokan primbon Jawi lan agami.

Saderengipun palakrami katindakaken, wonten pinten-pinten bab ingkang kedah dipunlampahi, sae kangge calon panganten kakung menapa dene putri. Miturut Sumarsono (2007), tata cara palakrami adat Jawi inggih punika kados mekaten.

Kaping 1 (Antawicara)

Inggih punika pangandikan antawisipun pehak ingkang badhe kagungan kajat mantu kaliyan pehak calon besa, saking pangandikan sepisan dumugi anggenipun nglamar saha nemtokaken dinten ingkang gumathok (gethok dina)

Kaping 2 (Paseksen)

Babak punika kagem ngiyataken rembag ingkang dipunsekseni kadang sanes uatawi pinisepuh lan sesepuh kanan kering ing dalemipun, kanthi rantamaning acara inggih punika:

Srah-srahan

Inggih punika nyaosaken saprangkat jangkepan sarana kagem nglancaraken lampahipun kajat ngantos dumugi purna. Menggah saprangkat jangkepan sarana inggih punika:

1. Sesupe utawi kalpika (ali-ali). Kalpika dupun damel bunder boten wonten pedhotipun supados katresnan kekalih boten pedhot sedangunipun gesang.
2. Saprangkat Ageman Putri maknanipun setunggal lan setunggalipun kedah pinter nyimpen pawedos dhumateng tiyang sanes.
3. Paesan ingkang kadamel saking emas, inten lan sapanunggalanipun. Ngemu surasa supados calon panganten saged ngupadi supados sumunar lan mboten damel cuwaning panganten priya.
4. Jajan pasar. Kedadosan saking jadah, lapis, wajik, jenang ingkang sedanten kadamel saking beras ketan. Beras ketan saderengipun dipunolah ngantos wujudipun dados rumaket. Samenika ugi pangarep-arep temanten kekalih supados saget raket salawasipun.
5. Who-wohan.
6. Godhong Suruh. Godong suruh punika ngajeng lan wingkingipun benten werna. Ananging menawi dipunmamah raosipun sami. Samenika anggadhahi surasa menawi temanten kekalih saged jumbuh, tanpa ngurbanaken benten pamawas.

Paningsetan

Lambang kakiyatanipun pangandikan temanten saged mujudaken paningset ingkan dipuntengeri kanti liru kalpika dening calon temanten kekalih.

Asok Tukon inggih menika nyaosaken tukon arupi arta kagem mbiyantu kaluwarga panganten putri.

Gethok Dina ateges nggetokaken dina kagem ijab kabul lan resepsi. Biyasanipun kaluwarga panganten putri nggethokaken dinten ijab kabul saking para winasis petungan dinten.

Kaping 3 (Siyaga)

Wonten ing babak punika ingkang gadhah kajat nyedah para sesepuh lan pinisepuh ugi sanak kadang, kagem mbentuk panitua kagem nglampahi kagiyatan upacara-upacara adat wonten ing dinten kajatan. Ingkang dipuncepakaken antawisipun:

1. Sedahan inggih menika ngrakit sedahan ngantos dumugi panganduman 
2. Kumbakarnan
3. Jenggolan utawi jonggolan. Ateges calon temanten kekalih lapuran dateng KUA. Tata cara menika asring dupunwastani tandhakan utawi tandhan, artosipun maringi tandha ing KPS menawi badhe wonten kajatan mantu, kanthi ijab kabul.

Kaping 4 (Rantamaning Upacara)

Wonten ing pirang-pirang perkawis wonten ing babak punika, antawisipun:

Pasang tratag lan tarup

Kembar mayang

Saking tembung kembar tegesipun sami, kaliyan mayang tegesipun sekar jambe utawi Kalpataru Dewandaru, lambang karemenan lan sugeng. Wondene kawiwahan sampun cekap, kembar mayang dilabuh wonten ing  prapatan mergi, samudra, lan sapanunggalanipun kagem maksud supados pengantin ugi eling kaliyan asal-usul gesangipun inggih punika saking Bapak kaliyan Ibu dumados perantaranipun Gusti Pangeran Ingkang Maha Kuwaos. 

Barang-barang kagem kembar mayang inggih punika 

1. Wit gedhang  2-3, kangge paesan. Kados biasanipun dipun paringi slemek saking tabung ingkang kadamel saking kuningan.
2. Godhong dadap serep. Saking tembung rep, tegesipun adem, teduh, tentrem, lan mboten wonten gangguan.
3. Pari sewuli. Nggadhahi teges, saya wonten isinipun saya merunduk. Mugi kedah kaluwihan lan kacukupan gesangipun, saya entheng suku kaliyan astanipun kaliyan kedah siyap mbiyantu sami ingkang kakirangan.
4.  Cengkir gadhing. Ateges, Toya degan, inggih punika toya suci resik, kang lambing menika mugi tresna piyambakipun tetep suci dumugi akhir hayatipun.
5. gedhang raja suluhan. Ateges, mugi mbenjang nggadhahi wateg ingkang sami kaliayan raja hambeg para marta ingkang ngutamaken kepentingan umum.
6. Tebu ulung watangan. Antepanipun kalbu, yen sampun mantep nemtoken pilihan, mboten menga-mengo tengen kaliyan kiwa mlalih.
7. Sekar kaliyan woh kapas. Ateges, Mugi kekalih penganten mbenjang mboten kekirangan sandhang, pangan, kaliyan papan, kedah pas, mboten pas-pasan.
8. Sekar setaman dibokor. Ateges, mugi gesangipun kekalih pengantin kedah padhang kaya dene sekar ing taman.

 

Siraman

Ubarampe ingkang kedah disiapaken awujudipun toya sekar setaman, inggih punika toya ingkang kapendhet saking 7 sumber toya mata air ingkang disukani sekar setaman inggih menika mawar, melati kaliyan kenanga. Ingkang gadhahi tahap punika :

1. Calon pengantin nyuwun donga pangestunipun kaliyan kekalih tiyang sepuh.
2. Calon mantunipun lenggah ing tikar pandan papan siraman.
3. Calon penganten disiram kaliyan pini sepuhipun, tiyang sepuhipun, lsp.
4. Disiram ngangge toya kendhi kaliyan bapak ibunipun kaliyan dicuraken ing rai, sirah lan awakipun calon penganten. Menawi toya kendhinipun telas, kendhinipun lajeng dipecah  asas  kaluyan ngunjukake “niat ingsun ora mecah kendhi, nanging mecah pamore anakku asaaawadon”.

Adol dhawet

Upacara menika kalaksanakaken saksampunipun siraman. Penyadenipun inggih punika ibu calon penganten putri ingkang dipunpayungi kaliyan bapakipun. Ingkang mundhut inggih punika para tamu kanthi arta pecahan kreweng . Upacara punika ngandhut pangajab supados mangke wektu upacara panggih lan walimahan, kathah tamu lan rezeki ingkang dhateng.

Midodareni

Midodareni inggih menika ndalu sakderengipun akad nikah, inggih menika ndalu nguwalaken masa lajang kagem  kekalih calon penganten. Adicara punika kalaksanakaken wonten ing griyanipun calon penganten putri. Saklebetipun adicara punika wonten adicara nyantrik kangge mestekaken calon penganten kakung saged rawuh wonten ing akad nikah lan kangge bukti bilih kaluwarga calon penganten putri sampun siap nglaksanakaken  upacara wonten ing dinten saklajengipun.

Midodareni saking tembung  widodareni  saklajengipun dados midodareni ingkang tegesipun ndamel kahananipun calon penganten putri kados dene widodari. Wonten ing donya pewayangan kaayunipun lan kabagusanipun calon penganten kaibarataken kayadene Dewi Kumaratih lan Dewa Kumajaya.

Kaping 5 (Pucuk adicara)

Ijab qobul

Kadadosan penting wonten hajatan mantu inggih punika ijab qobul. Kekalih calon penganten  ngucapaken sumpah wonten ing ngajengipun naib ingkang dipunsaksekaken wali, pinisepuh lan tiyang sepuh kekalih kaliyan para tamu undangan. Wektu akad nikah, ibu saking kekalih, mboten ngagem subang utawi giwang supados wujudaken keprihatinan kadadosan nikahaken utawi ngentasaken putra.

Upacara panggih

Wondene reroncening adicara upacara panggih inggih punika;

1. Liron kembang mayang. Kekalih calon penganten tukar kembang mayang, gadahi teges manunggalaken cipta,rasa, lan karsa kangge sareng-sareng mujudaken kabahgyan kaliyan kawilujengan.
2. Gantal. Godhong suruh dipungulung alit dipuntaleni bolah putih ingkang dipununcalaken kaliyan piyambak-piyambak penganten, kanthi pangajab mugi sadaya godha bakal musna keno uncalan punika.
3. Ngidak endhog Penganten kakung ngidak endhog pitik ngantos pecah kagem simbol seksual kekalih penganten sampun pecah pamoripun.
4. Sukunipun temanten kakung dipun wijiki dening temanten putri. Wijik ginakaken toya sekar setaman gadhahi amakna supados winih ingkang dipun kasilaken resik saking tindakipun ingkang reged.
5. Ngunjuk toya degan Toya menika dipun anggep kangge lambang toya gesang, toya ingkang suci lan toya nai (manikem)
6. Dipun kepyok ginakaken sekar warna warni. Ngandhut angen-angen supados keluwarga ingkang dipun bina saged raos suka lair  lan batinipun.
7. Mlebet ing pasangan. Maknanipun pinanganten ingkang sampun dados pasangan gesangipun kedah siap makarya nindakake kuwajibanipun.
8. Sindur. Sindur utawi isin mundur, tegesipun boten cepet gela ngadepi tantangan  pagesangan.
9. Timbangan. Bapa saking temanten putri lenggah wonten ing antaranipun pasangan temanten kakung, suku ingkang kiwa dipun lenggahi temanten putri.  Isinipun pacelaton singkat antarane bapa lan ibu temanten putri  inggih punika temanten sampun imbang.
10. Kacar-kucurmTemanten kakung ngucuraken asilipun dhumateng temanten putri ingkang awujud arta receh lan kelengkapanipun. Ngandhut artos temanten badhe tanggung jawab nyaosi nafkah dhateng keluwarganipun.
11. Dulangan/ Dahar Klimah.  Temanten kakung lan temanten putri pada dedulangan . wonten maknanipun tutur adilinuwih dipun lambanganken ngangge sanga tumpeng ingkang nggadahi makna:

Tumpeng tunggarana	supados kedah eling dhumateng Gusti.
Tumpeng puput	wanton piyambak.
Tumpeng bedhah Negara	nyatunipun kakung lan putrid
Tumpeng sangga langit	bektos dhumateng tiyang sepuh
Tumpeng kidang soka	dados ageng lan alit.
Tumpeng pangapit	raos seneng lan duka inggih punika saking Gusti Ingkang Maha Kuwaos
Tumpeng manggada	wonten donya punika boten wonten ingkang abadi.
Tumpeng pangruwat	kedah bektos dhumateng mara sepuhipun.
Tumpeng kesawa	wejangan supados sregep makarya.

 

Sungkeman

Sungkeman ungkapan bektos dhumateng tiyang sepuh, lan nyuwun donga pangestu. Caranipun jongkok, nyepeng dengkulipun tiyang sepuh temanten putri, dipun wiwiti saking temanten putri dipun dherekaken temanten kakung, lajeng dhumateng tiyang sepuhipun temanten kakung.

Boyongan

Inggih menika pihak keluwarga temanten kakung mboyong temanten putri dhateng dalemipun temanten kakung saksampunipun pahargyan pawiwahan, biasanipun saksampunipun sapeken (5 dinten).